آشنایی با 10 اختلال شخصیت

«اسکوبار» و اختلال شخصیت پارانوئید

فیلم «اسکوبار: بهشت گمشده» که یک فیلم رمانتیک در ژانر وحشت است، در سال 2012 از جشنواره فیلم 2014 جایزه گرفت. این فیلم با نگاه به زندگی سرکرده قاچاقچیان مواد مخدر کلمبیا «پابلو اسکوبار» و ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی او، ساخته شد؛ نه با تمرکز بر مواد مخدر و اسلحه.

«راننده تاکسی» و اختلال شخصیت اسکیزوتایپال

فیلم «راننده تاکسی» با بازی رابرت دنیرو که در سال 1976 در آمریکا به نمایش درآمد، نمونه‌ای از این نوع شخصیت را نشان داد. شخصیت «تراویس بیکل» در این فیلم چگونگی چرخش این نوع شخصیت به خشونت را به خوبی آموزش می‌دهد.

1) اختلال شخصیت پارانوئید:

ویژگی افراد پارانوئید، بی‌اعتمادی و شک به دیگران است. بی‌اعتمادی باعث زودرنجی و حساس‌تر شدن بیمار می‌شود. بدقلقی، پرخاشگری و تحریک‌پذیری زیاد، حسادت و بی‌مسئولیتی از خصیصه‌های بارز این مبتلایان است. این افراد فکر می‌کنند دیگران توطئه‌چین، آسیب‌رسان و کلاهبردار هستند و از حضور در جمع نیز هراس دارند.

2) اختلال اسکیزوئید:

این اختلال در مردان بیشتر از زنان بروز می‌کند. محققان نقش عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال را پررنگ می‌دانند. ویژگی غالب این افراد منزوی بودنشان است. آنها علاقه‌ای به برخوردهای اجتماعی و اشتیاق در جمع ندارند و تماس چشمی ضعیفی با اطرافیانشان برقرار می‌کنند. ظاهرشان درون‌گرا و منزوی است و هیجان‌هایی که ابراز می‌کنند، بسیار محدود است. این افراد از برقراری روابط با دیگران لذت نمی‌برند و تنهایی را ترجیح می‌دهند و دوست صمیمی ندارند، حتی علاقه‌ای به جنس مخالف و برقراری رابطه زناشویی هم ندارند. آنها به نظرهای مثبت یا منفی دیگران درباره خودشان اهمیت نمی‌دهند. این اختلال ممکن است تا آخر عمر ادامه پیدا نکند و ممکن است با عوارض دیگری مانند افسردگی و... همراه شود. این افراد به موضوعات ماوراء‌الطبیعه مانند نجوم و فلسفه علاقه دارند و از نظر شناختی، سالم‌اند و حافظه خوبی دارند. درمان این افراد روان‌درمانی و اگر نیاز باشد، دارودرمانی است.

3) اختلال اسکیزوتایپال:

مبتلایان افکار جادویی، سحرآمیز و خرافاتی دارند. حتی ممکن است به صورت گذرا دچار توهم شوند. بیماران مبتلا به اسکیزوتایپال از دیدگاه دیگران نمود عجیبی دارند و به آنها به چشم افرادی خرافاتی نگاه می‌کنند. این افراد نیز از برقراری ارتباط‌های اجتماعی رنج می‌برند و در حضور جمع دچار اضطراب می‌شوند. اضطراب آنها به‌دلیل بدگمانی به دیگران است. وقتی هم دچار اضطراب و استرس می‌شوند، ممکن است رفتارهای هذیانی پیدا کنند. تکلم آنها نیز اغلب مبهم با حاشیه‌پردازی و استفاده از استعاره است. این اشخاص حالت‌های عاطفی سخت و محدود، شکاک بودن و وضعیت ظاهری نامناسبی دارند. درمان، روان‌درمانی طولانی‌مدت است و ممکن است به درمان دارویی نیز نیاز باشد.

«گان‌ گرل» و اختلال شخصیت ضداجتماعی

این نوع شخصیت دارای ویژگی‌هایی است که برای ساخت فیلم‌هایی از ژانرهای متفاوت استفاده می‌شود. فهرست‌ فیلم‌هایی که از صفات مثبت و منفی این نوع شخصیت استفاده کرده‌اند، بسیار بلند است. از جدیدترین و معروف‌ترین فیلم‌هایی که به شکلی این اختلال شخصیتی را نشان داده‌اند می‌توان به فیلم‌های گان‌ گرل، میس مدوز و اسکوبار بهشت گمشده اشاره کرد.

«شرک» و اختلال شخصیت اسکیزوئید

در انیمیشن «شرک»، این غول سبز مهربان توانست در سال 2001 قدرت فیلم‌های انیمیشن را برای بیان مسائل مهم اثبات کند. نقش و نمایش لرد فارکوآد که در آینه با خود صحبت می‌کرد، نمونه‌ای از این اختلال شخصیتی را نشان می‌داد.

«دوریان گری» و اختلال شخصیت خودشیفته

شاید فیلم «دوریان گری» که بر پایه درام اسکار وایلد در سال 2009 ساخته شد، بتواند نمونه مناسبی برای نمایش پیچیدگی‌های شخصیت‌های خودشیفته باشد.

1 اختلال شخصیت ضداجتماعی:

مبتلایان به این اختلال به حقوق دیگران کاملا بی‌اعتنا هستند. آنها نمی‌توانند خود را با هنجارها و قوانین جامعه هماهنگ کنند. به‌دلیل قانون‌شکنی، معمولا سابقه دستگیری و بازداشت‌های متعددی دارند. آنها فریبکارند و زیاد دروغ می‌گویند و معمولا اسم‌های مستعار دارند و برای نفع مادی و لذت مدام با ظاهر گوناگون در جمع حاضر می‌شوند. این افراد تکانه‌ای عمل می‌کنند، تحریک‌پذیرند و زود عصبانی می‌شوند و با بی‌پروایی تمام، سلامت خود و اطرافیانشان را به خطر می‌اندازند. مبتلایان به اختلال ضداجتماعی بد رانندگی می‌کنند، فعالیت‌های پرخطر زیادی دارند زندگی خانوادگی و شغلی‌شان نابسامان است. آنها هیچ‌وقت از کارهایی که انجام داده‌اند، احساس پشیمانی نمی‌کنند، خودخواه‌‌اند و ناکامی را نمی‌پذیرند. این اختلال‌ها با بزهکاری ارتباط دارد اما لزوما مترادف با همدیگر نیستند. شخصیت ضد‌اجتماعی در مردان و در سطوح پایین اجتماعی- اقتصادی بیشتر دیده می‌شود. افرادی که در کودکی بیش‌فعالی درمان نشده دارند، بیشتر دچار شخصیت ضد‌اجتماعی می‌شوند بنابراین نقش خانواده و اقدام‌های به موقع آنها برای جلوگیری از ابتلا به این نوع اختلال بسیار مشهود است. با این بیماران باید در حین مشاوره به‌طور خاص مصاحبه شود چون گفته‌های این افراد در حین مشاوره خیلی متناقض است و روان‌پزشک باید با چنین تناقض‌هایی مقابله کند. درمان نیز روان‌درمانی است و از آنجا که اختلال‌های جانبی مانند خشم و اضطراب و... دارند، دارو‌درمانی هم نیاز است.

2) اختلال شخصیت مرزی:

ویژگی این اختلال بی‌ثباتی در روابط بین فردی است. بدین شکل که یا یک نفر را بیش از حد بالا می‌برند یا بیش از حد او را بی‌ارزش جلوه می‌دهند. مبتلایان به این اختلال در بخش خودانگاری و حالت‌های عاطفی‌شان هم خیلی بی‌ثباتند و آشکارا رفتارهای تکانشی نشان می‌دهند. آنها از طرد شدن به شدت هراس دارند و سرآسیمه تلاش می‌کنند کسی ترکشان نکند. در کارهایی مانند پول خرج کردن، روابط زناشویی، سوء‌مصرف مواد، شکم بارگی و... هم تکانشی عمل می‌کنند و اعمالی مانند خودزنی و ژست خودکشی در آنها زیاد دیده می‌شود. حتی روی دست و بدنشان آثار زخم و جراحات تعمدی وجود دارد. این افراد احساس پوچی دارند، نمی‌توانند بر خشم خود غلبه کنند و وقتی دچار استرس می‌شوند، افکار توهمی پیدا می‌کنند. این اختلال در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود و شیوع آن در بستگان بیمار 5 برابر شایع‌تر است. معمولا پس‌زمینه ژنتیکی را در آن دخیل می‌دانند و درمان به دو شکل روان‌درمانی و دارودرمانی است.

3) اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیسم):

مشخصه بارز آن در مبتلایان احساساتی بودن و توجه‌طلبی مفرط است و اگر در موقعیتی قرار بگیرند که کانون توجه نباشند، احساس ناراحتی می‌کنند. مشخصه تعامل و ارتباطشان با دیگران، اغواگری است. اغواگری بیشتر از نوع جنسی است و از ظاهر فیزیکی خود برای جلب‌توجه استفاده می‌کنند. ابراز احساساتشان با اینکه به نظر شدید است ولی سطحی و متغیر است. معمولا شیوه تکلمشان مبتنی بر حدس و گمان است. آنها خیلی راحت تحت‌تاثیر اطرافیان قرار می‌گیرند و روابط را خیلی خودمانی‌تر از معمول نشان می‌دهند. همه این رفتارها صرفا به این دلیل است که مورد توجه قرار گیرند. درمان این اختلال روان‌درمانی و استفاده از داروهای ضداضطراب و در صورت وجود علائم افسردگی، مصرف داروهای ضد‌افسردگی است.

4) اختلال شخصیت خودشیفته (نارسیسیسم):

الگوی بارز این افراد خود بزرگ‌بینی است و درباره موفقیت‌های بی‌انتهایشان خیالبافی می‌کنند. خودشیفته‌ها اصلا تحمل انتقاد و روابط بین فردی خوبی ندارند و نیاز به تحسین دیگران دارند. جمله‌ای که مدام تکرار می‌کنند این است که کسی قادر به درک من نیست. آنها گرچه بسیار مغرورند و خود را استثنائی و بزرگ می‌بینند ولی خیلی هم شکننده هستند و استرس‌های زیادی را در محیط تحمل می‌کنند. این افراد دیگران باید تسلیم خواسته‌هایشان شوند در غیر این صورت آنها را با پرخاشگری تسلیم خواسته‌هایشان می‌کنند. این افراد از امتیازهای دیگران استفاده می‌کنند تا به مقاصد خود برسند. خودشیفته‌ها رفتارهای تکبرآمیز دارند که در آقایان شایع‌تر است. روان‌درمانی و داروهای تثبیت‌کننده خلق و ضد افسردگی برای درمان مبتلایان به این اختلال استفاده می‌شود.

«هوانورد» و اختلال شخصیت وسواسی-اجباری

فیلم «هوانورد» با بازی «لئوناردو دی‌کاپریو» نمایشی کامل از فردی با شخصیت وسواسی-اجباری بود.

«گاتسبی بزرگ» و اختلال شخصیت مرزی

فیلم «گاتسبی بزرگ» که در سال 2013 به نمایش درآمد، یکی از فیلم‌هایی است که برای خلق شخصیت‌های مورد نیاز در فیلم خود از ویژگی‌های این نوع شخصیت استفاده کرده است. یکی دیگر از معروف‌ترین نقش‌هایی که ویژگی‌های این نوع شخصیت را به نمایش ‌گذاشته، نقش و شخصیت آناکین اسکای‌واکر در «جنگ ستارگان؛ قسمت دوم» است.

«اسکارلت اوهارا» و اختلال شخصیت نمایشی

شخصیت «اسکارلت اوهارا» در فیلم «بر باد رفته» بهترین نمونه برای نمایش شخصیت هیستریونیک یا نمایشی است. می‌توان با دقت در ویژگی‌های شخصیت اسکارلت به شناخت ویژگی‌های این اختلال نزدیک‌تر شد.

1)اختلال شخصیت وسواسی اجباری:

این نوع اختلال در مردان بیشتر از زنان است. ویژگی بارز مبتلایان اشتغال ذهنی در نظم و کمال‌طلبی است؛ این دو آنقدر در زندگی این افراد مهم است و چنان درگیر جزییات و برنامه‌ریزی هستند که رشته امور را کاملا از دست می‌دهند و کارایی‌شان فوق‌العاده کاهش می‌یابد. آنها هیچ‌وقت نمی‌توانند کاری را به کسی بسپارند و آنقدر افراط می‌کنند که از انجام کارهای دیگر باز می‌مانند. مبتلایان به این اختلال ازدواج دشواری دارند و معیارهایشان بیش از حد ایده‌آل است و به ندرت می‌توانند همسری شبیه به آنچه در ذهن دارند، پیدا کنند. آنها انعطاف‌پذیر نیستند و اشیاء کهنه را که کاربردی ندارد بیرون نمی‌اندازند. این افراد خسیس‌اند، نمی‌توانند پول خرج کنند و مدام در حال انباشتن پول برای روز مبادا هستند. روان‌درمانی این بیماران طولانی و پیچیده است و داروهایی که برایشان تجویز می‌شود، برای کاهش اضطراب و وسواس است

2) اختلال شخصیتی دوری‌گزین یا اجتنابی:

مبتلایان به این اختلال، انسان‌هایی کمرو و خجالتی‌اند که از طرد شدن هراس دارند. این افراد غیر معاشرتی نیستند و دوست دارند در اجتماع باشند ولی همیشه درصددند از دیگران تضمین بگیرند که بدون انتقاد آنها را بپذیرند. آنها به ارزیابی‌های منفی اطرافیان خیلی حساس هستند و حتی فکر مخالفت دیگران هم باعث دوری‌گزینی‌شان می‌شود. آنها دوستان کمی دارند و فقط به افراد شناخته‌شده‌ای که مطمئن‌اند از آنها انتقاد نمی‌کنند، اجازه نزدیک شدن می‌دهند. این افراد از موقعیت‌هایی که در آن به‌عنوان یک فرد بی‌کفایت جلوه می‌کنند، به سرعت دوری می‌کنند. تصور خودشان نیز چنین است که جذابیتی ندارند، اجتماعی نیستند و انسان حقیری هستند. آنها اگر در محیطی امن قرار گیرند، عملکرد خوبی دارند و درمانشان روان‌درمانی و استفاده از داروهای ضد‌اضطراب است.

3) اختلال شخصیت وابسته:

افراد دچار اختلال شخصیت وابسته؛ وابستگی زیادی به دیگران دارند و سلطه‌پذیرند. این اختلال در زنان شایع‌تر است. افراد وابسته، مسئولیت‌های مهم زندگی‌شان را به دیگران محول می‌کنند و نیاز زیادی به مراقبت آنها دارند. این افراد قدرت تصمیم‌گیری ندارند و حتی در مسائل ساده و شخصی نیز از دیگران کمک می‌گیرند. آنها مخالفتی با اطرافیان ندارند چون همیشه در هراس از دست دادن آنها هستند. مبتلایان برای شروع کار به خودشان اکتفا نمی‌کنند و وقتی تنها می‌شوند، مضطربانه به دنبال شخص جدید می‌گردند و به محض اتمام رابطه، رابطه تازه‌ای را شروع می‌کنند. در این مورد نیز روان‌درمانی و استفاده از داروهای ضداضطراب کمک زیادی به کاهش علائم اختلال می‌کند.

«فردو کورلئونه» و اختلال شخصیت اجتنابی

فیلم‌های «بازگشت به آینده» و «فارگو» از فیلم‌هایی هستند که این اختلال را نمایش داده‌اند ولی شاید بتوان نقش فردو کورلئونه در «پدرخوانده 2» را یکی از بهترین نمونه‌های ارائه‌شده برای این نوع شخصیت دانست.

«یک زن سفید مجرد» و اختلال شخصیت وابسته

«یک زن سفید مجرد» عنوان فیلمی است که در سال 1992 با بازی بریجیت فوندا و جنیفر جیسون لی ساخته شد. در این فیلم الی جونز (بریجت فوندا) با دیدن یک آگهی برای یافتن یک هم اتاقی زن سفید پوست و مجرد به محل زندگی هدرا کارلسون (جنیفر جیسون لی) نقل مکان می کند. در طول فیلم هدرا با تقلید تمام کارهای الی جونز ویژگی های اختلال شخصیت وابسته را به تصویر می کشد.

دکتر رئوفه قیومی، متخصص بیماری‌های اعصاب و روان، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : هفته نامه سلامت